ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Συγγραφέας Αντώνης Χριστόδουλος Γράφτηκε στις ,
Ζούμε σε μια εποχή που την χαρακτηρίζεται από υποκινητικότητα μια και η τεχνολογική εξέλιξη αντικατέστησε σχεδόν ολοκληρωτικά τη σωματική εργασία με τη μηχανή επιβάλλοντάς μας έναν αγχώδη και αφύσικο τρόπο ζωής. Ο ανθρώπινος οργανισμός όμως έχει την τάση να προσαρμόζει την κατάστασή του στις εκάστοτε συνθήκες, δηλαδή να αναπτύσσεται με τη χρήση και να εκφυλίζεται με την αχρηστία. Έτσι, ελλείψει κινητικών ερεθισμάτων οδηγείται σταδιακά σε βιολογική παρακμή.
Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αναφέρει μια διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση της υγείας και της ικανότητας απόδοσης του ενήλικου πληθυσμού και θεωρεί ως πρωταρχικό στόχο σε όλες τις χώρες μέλη «τη σημαντική αύξηση συμπεριφορών που προάγουν την υγεία, όπως ισορροπημένη διατροφή, αποχή από το κάπνισμα, κατάλληλη φυσική άσκηση και αντιμετώπιση του στρες» (WHO 2002.
Νεώτερες έρευνες επισημαίνουν ότι ανάλογη αρνητική εξέλιξη παρατηρείται και στο βιολογικό δυναμικό παιδιών και εφήβων. Η παχυσαρκία στα παιδιά έχει γίνει μάστιγα που εξαπλώνεται· η συχνότητά της υπολογίζεται σε 5-15% στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και 20-25% στην Αμερική. Έρευνα στη χώρα μας (Mamalakis et al. 2000) έδειξε ότι τα παιδιά του Δημοτικού εμφανίζουν μεγαλύτερη συχνότητα παχυσαρκίας σε σχέση με συνομήλικά τους Αμερικανάκια. Σε πρόσφατη κλινική μελέτη αποδείχτηκε ότι, όπως και στους ενήλικες, η παχυσαρκία στα παιδιά και στους εφήβους προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη, οδηγεί αρχικά σε προδιαβητική κατάσταση και στο τέλος σε διαβήτη τύπου ΙΙ (Sinha et al. 2002). Ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών και εφήβων εμφανίζουν περισσότερους από τρεις παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου (παχυσαρκία, υπέρταση, διαταραχές λιπιδίων) (Bouziotas et al. 2001), ενώ αυξημένη είναι και η συχνότητα εμφάνισης μυϊκών ανισορροπιών, μυοοσκελετικών παθήσεων και αποκλίσεων από τη σωστή στάση του σώματος (Juskeliene et al. 1996).
Ο ρόλος της σχολικής φυσικής αγωγής
Τα αίτια για την αρνητική αυτή εξέλιξη θα πρέπει να αναζητηθούν στη μειωμένη σωματική δραστηριότητα και στις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες των σημερινών παιδιών. Αν μάλιστα λάβει κάποιος υπόψιν ότι η παρακίνηση των μαθητών για άσκηση και φυσική δραστηριότητα μειώνεται δραματικά όσο τα παιδιά μεγαλώνουν (Papaioannou 1995), τότε είναι φανερό ότι τα παραπάνω ερευνητικά δεδομένα θέτουν τις προϋποθέσεις για σημαντικά προβλήματα υγείας που θα προκύψουν αναπόφευκτα όταν τα σημερινά παιδιά θα ενηλικιωθούν.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι κρίνεται απαραίτητο, αν όχι αναγκαίο, η σύγχρονη σχολική φυσική αγωγή να προσανατολιστεί στο σκοπό άσκηση για υγεία. Η ανάγκη θεσμοθέτησης του σκοπού «άσκηση και υγεία» στα προγράμματα σχολικής φυσικής αγωγής υποστηρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια εξαιτίας του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για την πρόληψη νοσημάτων φθοράς και την ενίσχυση της υγείας. Βέβαια, αν θέλουμε να επιτευχθεί ο στόχος της προαγωγής υγείας, θα πρέπει να δημιουργηθεί μια σχολική φυσική αγωγή διαφορετική απ αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα, μια φυσική αγωγή που να διευκολύνει την καλλιέργεια υγιών συμπεριφορών.
Τα άμεσα βιολογικά-σωματικά οφέλη της συστηματικής άσκησης, μέσω των οποίων αναμένονται επιδράσεις της στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής συνοψίζονται κυρίως στα εξής (Harris and Elbourn 1997):
- Αύξηση της πυκνότητας της οστικής μάζας, η οποία μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης οστεοπόρωσης στη μετέπειτα ζωή,
- Αποτελεσματικός έλεγχος του σωματικού βάρους και αποτροπή του κινδύνου της παχυσαρκίας,
- Συμβολή στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης του αίματος (ιδιαίτερα σε υπερτασικά παιδιά/νέους) και στη διατήρηση ενός φυσιολογικού λιπιδαιμικού προφίλ και τέλος
- Εξισορρόπηση αναπτυξιακών και επίκτητων αδυναμιών του ερειστικού και κινητικού συστήματος και καλλιέργεια της σωστής στάσης του σώματος.
Πέρα όμως από τα άμεσα οφέλη της άσκησης, σ ένα πρόγραμμα φυσικής αγωγής προσανατολισμένο στην άσκηση για υγεία το μάθημα θα πρέπει να καλλιεργεί εκείνες τις στάσεις προς την άθληση και να προσφέρει εκείνες τις γνώσεις και εμπειρίες, ώστε να ωθήσει τους μαθητές να ασκούνται συστηματικά και μετά την αποφοίτησή τους, σε όλη τους τη ζωή (Σχ. 1).
Για να μπορέσει η σχολική φυσική αγωγή να επηρεάσει τις απόψεις, τις στάσεις και τη συμπεριφορά των μαθητών και των μαθητριών μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο θα πρέπει να σχετιστεί με την προαγωγή της υγείας μέσω της άσκησης και με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου πάλι μέσω της άσκησης. Αυτό περιλαμβάνει δύο επιμέρους στόχους (Παπαϊωάννου, Θεοδωράκης, Γούδας 1999):
Οι μαθητές και οι μαθήτριες:
- πρέπει να κατανοήσουν πώς μπορεί η άσκηση να συμβάλλει στην προαγωγή της υγείας τους και
- να μάθουν πώς να ασκούνται σωστά και πώς να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που τους δίνονται για άσκηση εκτός σχολείου.
- Όταν οι μαθητές συνειδητοποιήσουν ότι το μάθημα τους παρέχει συγκεκριμένα οφέλη για τη μετέπειτα ζωή τους, τότε συμμετέχουν με περισσότερο ενθουσιασμό σ αυτό και παρουσιάζουν καλύτερα αποτελέσματα (Pintrich 1989).
Σύνοψη
Η άσκηση για υγεία είναι μια σύγχρονη κοινωνική ανάγκη και ήδη αποτελεί ένα βασικό συνθετικό των σχολικών προγραμμάτων φυσικής αγωγής σε πολλές χώρες. Αν δεχτούμε ότι ο πρωταρχικός στόχος της εκπαίδευσης είναι να συνεισφέρει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, θα πρέπει και στη χώρα μας η σχολική φυσική αγωγή να συμβαδίσει με τις άλλες χώρες, αν φιλοδοξεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ποιότητα ζωής μετά το σχολείο κι όχι να περάσει απλά ως ένα ακόμη από τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος.
Παιδιά που έχουν θετική αντίληψη και επαρκή γνώση για την ευεργετική επίδραση της άσκησης έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να υιοθετήσουν έναν μη καθιστικό τρόπο ζωής, έναν τρόπο ζωής, όπου η άσκηση θα αποτελεί βασικό συστατικό της στοιχείο. Επομένως, η μεγαλύτερη πρόκληση για τον Εκπαιδευτικό της Φυσικής Αγωγής σήμερα είναι η μετουσίωση και μεταφορά του ορμέμφυτου της κίνησης που χαρακτηρίζει τα παιδιά σε κινητική συμπεριφορά έξω από το σχολείο, στη μετέπειτα ζωή τους. Δεν υπάρχει πιο παιδαγωγικός στόχος από το να εκπαιδευτούν οι μαθητές στο πώς να διαφυλάσσουν και να προάγουν την υγεία τους μέσω της άσκησης. Γιατί, σύμφωνα με τη ρήση του Schopenhauer:
αλλά χωρίς υγεία τα πάντα είναι ένα τίποτα».
Βιβλιογραφία 1. Blair S, Meredith M. The Exercise-Health Relationship: Does it apply to children and youth? In Pate and Hohn (Eds.): Health and Fitness through Physical Education. Champaign, IL, Human Kinetics, 1994, pp. 11-20.
2. Bouziotas C, Koutedakis Y, Shiner R, Pananakakis Y, Fotopoulou V, Gara S. The prevalence of selected modifiable coronary heart disease risk factors in 12-year-old Greek boys and girls. Pediatr Exerc Sci 2001, 13: 173-184.
3. Harris J, Elbourn J. Teaching health-related exercise at key stages 1 and 2. Champaign, IL, Human Kinetics 1997.
4. Juskeliene V, Magnus P, Bakketeig LS, Dailidiene N, Jurkuvenas V. Prevalence and risk factors for asymmetric posture in preschool children aged 6-7 years. Int J Epidemiol 1996, 25 (5):1053-1059.
5. Mamalakis G, Kafatos A, Manios Y, Anagnostopoulou T, Apostolaki I. Obesity indices in a cohort of primary school children in Crete: a six year prospective study. Int J Obes Relat Metab Disord 2000, 24 (6): 765-71 .
6. Papaioannou A. Motivation and goal perspectives in children s physical education. In S. Biddle Ed., European perspectives on exercise and sport psychology. Champaign, IL, Human Kinetics, 1995, pp. 245-269.
7. Παπαϊωάννου Α, Θεοδωράκης Γ, Γούδας Μ: Για μια καλύτερη διδασκαλία της Φυσικής Αγωγής. Εκδόσεις Σάλτο, Θεσσαλονίκη 1999.
8. Pintrich PR. The dynamic interplay of student motivation and cognition in the college classroom. In Maehr ML and Ames C (Eds.): Advances in motivation and achievement: Motivation enhancing environments. Greenwich: JAI Press, pp. 117-160.
9. Sinha R, Fisch G, Teague B, Tamborlane WV, Banyas B, Allen K, Savoye M, Rieger V, Taksali S, Barbetta G, Sherwin RS, Caprio S. Prevalence of impaired glucose tolerance among children and adolescents with marked obesity. N Engl J Med 2002, 346 (11): 802-10.
10. WHO: Diet, physical activity and health. Resolution of the executive board of the WHO, January 2002.
