Οι αγχώδεις διαταραχές και η αποτελεσματική θεραπεία τους
Συγγραφέας Βασίλειος Θεοδώρου Γράφτηκε στις ,
Το άγχος είναι ένα από τα πιο δυσάρεστα συναισθήματα που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος. Όμως το άγχος, όπως και ο πόνος, αποτελούν δυο βιολογικά προσδιορισμένες ικανότητες για επιβίωση. Το άγχος μάλιστα εξυπηρετεί τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση μιας απειλής. Τα σωματικά συμπτώματα που το συνοδεύουν έχουν ως στόχο να κινητοποιήσουν τον οργανισμό για να οργανώσει την άμυνά του και παράλληλα αποτυπώνουν τη συνεχιζόμενη γνωσιακή διεργασία που αναλαμβάνει την ανίχνευση και το σχεδιασμό της εξουδετέρωσης της απειλής.
Το πρόβλημα του κλινικού άγχους (του άγχους ως ασθένεια), σχετίζεται με τη συχνή ή/και αναίτια κινητοποίηση του οργανισμού. Μέσα από αυτή δημιουργείται η αίσθηση της διαρκούς απειλής και της ατομικής ευαλωτότητας, πάνω στις οποίες χτίζεται η ασθένεια.
Ανάμεσα στα πιο διαδεδομένα συμπτώματα του άγχους βρίσκονται η ταχυπαλμία, το λαχάνιασμα, η εφίδρωση στις παλάμες, η ξηροστομία, η διαστολή των κορών των οφθαλμών, η διάρροια, ο έμετος, η αύξηση του μυϊκού τόνου, η υπερδιέγερση, ο κακός συντονισμός των κινήσεων, η μείωση της συγκέντρωσης κ.α.
Στο επίπεδο της συμπεριφοράς παρατηρείται η αποφυγή του αγχογόνου ερεθίσματος ή της κατάστασης, η φυγή, η τελειοθηρία, ο έλεγχος των καταστάσεων και η μείωση των κινδύνων. Ενώ τη σκέψη συνοδεύουν η υπερτίμηση του κίνδυνου, η υποτίμηση των ατομικών ικανοτήτων, της εξωτερικής βοήθειας και η καταστροφοποίηση.
Όταν μιλάμε για κλινικό άγχος αναφερόμαστε στις ασθένειες που είναι γνωστές με τη γενική ονομασία αγχώδεις διαταραχές. Αυτές προέρχονται κυρίως από την επίδραση μακροχρόνιου ή/και ακραίου άγχους και περιλαμβάνουν σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα που οδηγούν σε υποκειμενική ενόχληση και μείωση της λειτουργικότητας. Τις αγχώδεις διαταραχές αποτελούν, σύμφωνα με την ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας, η διαταραχή πανικού (πολύ δυνατό αίσθημα φόβου που συνοδεύεται με την εντύπωση ότι το άτομο θα πεθάνει ή θα τρελαθεί) με ή χωρίς αγοραφοβία, η αγοραφοβία (φόβος εγκλωβισμού ή αίσθηση αβοήθητου), οι ειδικές ή απλές φοβίες (φόβος από συγκεκριμένες καταστάσεις, ζώα ή πράγματα π.χ. ύψος, κλειστοί χώροι, αράχνες, πτήση κ.α) η κοινωνική φοβία (συνεχής φόβος κριτικής από τους άλλους), η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (διαρκής ένταση και υπερβολικό άγχος σε περισσότερους τομείς της ζωής), η μετατραυματική διαταραχή στρες (ιδιαίτερα ζωντανές παρεισφρητικές αναμνήσεις ή εικόνες από ακραίες εμπειρίες) και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (επαναλαμβανόμενες καταναγκαστικές σκέψεις για κάτι δυσάρεστο ή αναίτια επαναλαμβανόμενες πράξεις).
Αν και έχουν διατυπωθεί βιολογικά αιτιοπροσδιοριστικά μοντέλα για όλες τις αγχώδεις διαταραχές σήμερα τείνει να υιοθετηθεί το πολυπαραγοντικό μοντέλο που τοποθετεί τα αίτια εμφάνισης των αγχωδών διαταραχών σε βιο-ψυχο-κοινωνικά αιτία.
Άλλωστε η αδυναμία του βιολογικού μοντέλου διαφαίνεται στις δυσκολίες της φαρμακοθεραπείας. Η θεραπεία των αγχωδών διαταραχών με αντιαγχώδεις παράγοντες (βενζοδιαζεπίνες), όπως η αλπραζολάμη, η διαζεπάμη, η βρομαζεπάμη και η κλοναζεπάμη παρουσιάζει αρκετά προβλήματα. Πρώτα από όλα, ενώ στην αρχή της θεραπείας παρουσιάζεται βελτίωση, ελλοχεύει ο κίνδυνος εξάρτησης σε παρατεταμένη χρήση. Τα αγχολυτικά αυτά ενώ επιφέρουν ένα ευχάριστο αίσθημα ηρεμίας και χαλάρωσης, απαιτούν, μετά από μακροχρόνια χρήση, μεγαλύτερη δοσολογία για την επίτευξη του προσδοκώμενου αποτελέσματος. Τέλος η απότομη διακοπή τους μπορεί να επιφέρει στερητικά συμπτώματα ή να αναζωπυρώσει τα συμπτώματα. Απαιτούν λοιπόν υψηλή συμμόρφωση στις οδηγίες του θεράποντος ιατρού και δεν είναι προσφέρονται για πειραματισμούς αυτοθεραπείας. Δυστυχώς και για τα δυο προηγούμενα υπάρχει έντονη ανησυχία, καθώς οι Έλληνες ασθενείς και ανεξέλεγκτα φάρμακα παίρνουν και μεγάλη συμμόρφωση δεν παρουσιάζουν.
Η χρήση φαρμάκων στις αγχώδεις διαταραχές μειώνει επίσης το κίνητρο του ασθενούς να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του, μαθαίνοντας και εξασκώντας νέες γνώσεις και δεξιότητες, που θα αλλάξουν τις προβληματικές συμπεριφορές, που οδήγησαν στην ασθένεια. Όταν το άτομο νιώθει πολύ άγχος θα δραστηριοποιηθεί να το ελέγξει, αν όμως μπορεί άκοπα να νιώσει ηρεμία δεν έχει λόγο να μάθει και να χρησιμοποιεί τεχνικές αντιμετώπισης του άγχους. Παράλληλα τα αγχολυτικά μειώνουν την ικανότητα για εκμάθηση, εξάσκηση και χρήση νέων δεξιοτήτων. Τέλος παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό υπότροπης μετά τη διακοπή τους.
Στην φαρμακευτική αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών χρησιμοποιούνται και άλλες ουσίες όπως η βουσπιρόνη, η οποία δεν καταστέλλει, ούτε υπάρχουν στοιχεία ότι δημιουργεί εξάρτηση ή στερητικά, αλλά όμως χρειάζεται μεγάλη συμμόρφωση στη λήψη και έχει αργή έναρξη της δράσης της. Επίσης χρησιμοποιούνται και αντικαταθλιπτικά, τα οποία, ενώ δεν δημιουργούν εξάρτηση, συνήθως δεν μειώνουν και το άγχος αλλά, αν το μειώσουν απαιτούν μερικές εβδομάδες, ώσπου να επιδράσουν.
Εξαίρεση ίσως αποτελεί η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί επιτυχώς με συνδυαστική θεραπεία (φάρμακα και θεραπεία συμπεριφοράς). Ωστόσο η δύσκολη διαφορική της διάγνωση στις βαρύτερες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει στην χορήγηση πολλών φάρμακων και να δυσχεράνει τη θεραπεία.
Οι αγχώδεις διαταραχές αποτελούν ίσως τις ακριβότερες ασθένειες, αφού έχουν έναρξη σε μικρή ηλικία, διαρκούν κατά μέσο όρο αρκετά χρόνια, επιβαρύνουν με μεγάλες δαπάνες τα ασφαλιστικά ταμεία και έχουν υψηλό κοινωνικό κόστος. Στα παραπάνω πρέπει αυτονόητα να προσθέσουμε την μείωση της λειτουργικότητας και την έντονη υποκειμενική ενόχληση των ασθενών. Η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση των αγχωδών διαταραχών αποτελεί τον αποτελεσματικότερο τρόπο θεραπείας, όπως έχει αποδειχθεί από πληθώρα ερευνών αποτελεσματικότητας και από μελέτες κόστους-οφέλους. Ψυχοθεραπεία εκλογής στις αγχώδεις διαταραχές είναι η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (ΓΣΘ), μια προσέγγιση που βασίζεται στην εκμάθηση όλων εκείνων των γνώσεων και δεξιοτήτων που θα καταστήσουν ικανό τον ασθενή να ελέγξει τα συμπτώματα, αλλά και να αντιμετωπίσει τα αίτια που τον οδήγησαν στην ασθένεια. Βάσει των παραπάνω το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των Η.Π.Α. (ΝΙΜΗ) υιοθέτησε από το 1991 την ΓΣΘ για τις αγχώδεις διαταραχές και ζήτησε από τους ερευνητές να εξερευνήσουν τρόπους βελτίωσης της διαθεσιμότητας της μεθόδου.
