Εξάρτηση των παιδιών και των εφήβων από το κινητό
Συγγραφέας Ευστράτιος Παπάνης Γράφτηκε στις ,
Αν ξαφνικά διαπιστώσετε ότι το παιδί σας έχει γίνει λιγότερο ανεκτικό ή ακόμα και εριστικό, ότι αποσύρεται από κοινωνικές δραστηριότητες, για να παίξει διαδικτυακά παιχνίδια, ότι απομονώνεται με τις ώρες στο υπνοδωμάτιο του και σας φωνάζει πιο έντονα σε κάθε προσπάθεια νουθεσίας ή συνδιαλλαγής, αν δεν τηρεί ωράρια και συζητά μόνο για ήρωες ή σκηνικά παιχνιδιών, επικοινωνεί διαρκώς με την παρέα του ή με άγνωστους φίλους από όλον τον κόσμο και αλληλεπιδρά με πολλούς άλλους παίκτες, αν προσπαθεί να νικήσει με κάθε τρόπο, ακόμα και αγοράζοντας πόντους ή ζωές, κι αν παραμελεί τις υποχρεώσεις του, τότε η πιθανότητα να είναι εξαρτημένο είναι υψηλή.
Η απομάκρυση από τον υπολογιστή, το τάμπλετ ή το κινητό ενός εξαρτημένου ατόμου προκαλεί σε αυτό ένταση και άγχος, ακόμα κι αν αφορά μια μικρή περίοδο, ενώ σταδιακά αυξάνονται οι ώρες ασχολίας με αυτό, ώστε να νιώσει ικανοποίηση. Το παιδί και ο έφηβος τα εγκαταλείπει μόνο εξαντλημένος, ώστε να πέσει σε μια ανήσυχη ύπνωση.
Παράλληλα, καραδοκεί το ενδεχόμενο να εμφανιστούν διαταραχές οράσεως, ακούσιες κινήσεις (τικ), στερεοτυπίες, ανωμαλίες ύπνου ή ορέξεως, ελαχιστοποίηση ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, οι οποίες πριν χάριζαν χαρά. Ολοένα και συχνότερα υφίσταται απώλεια προσοχής για οτιδήποτε δεν αφορά το κινητό, αυξάνεται η υπερκινητικότητα ή η απάθεια, γίνεται ψυχαναγκαστικός διαρκής έλεγχος για νέα μηνύματα και εν ολίγοις παρατηρείται βύθιση σε έναν κόσμο φανταστικό και σε μια εικονική πραγματικότητα, όπου επικρατούν ανοίκειοι κανόνες: Διαφορετικά κριτήρια φιλίας, περίπλοκες σχέσεις, παγκοσμιοποιημένες κουλτούρες και ψηφιακές τάξεις, στις οποίες οι ερασιτέχνες απορρίπτονται, ενώ οι επαγγελματίες παίκτες αναδεικνύονται και αποθεώνονται.
Τα παιδιά θα μηρυκάζουν οποιαδήποτε ευκαιρία για ανάδειξη και θα επαναλαμβάνουν με προσήλωση κάθε τάση στο τικ τοκ, ενώ νέα άγνωστα για μας πρότυπα θα εμπνέουν τις ελπίδες τους.
Οι συζητήσεις μεταξύ των παιδιών στα κοινωνικά δίκτυα περιστρέφονται γύρω από το κλίμα του παιγνιδιού, τα χαρακτηριστικά των γραφικών, τη φρασεολογία και ιδιόλεκτο των παικτών, τις ιεραρχίες που καθιερώνονται, τα σύμβολα και τα τρόπαια, τη μουσική και τα ρούχα, τη μόδα με ολα τα συνοδευτικά της, που πωλούνται σε ψηφιακό νόμισμα ή το αντίστοιχο του.
Η εξάρτηση των παιδιών από το διαδίκτυο είναι θέμα ενοχικό για αμέτρητους γονείς, επειδή γνωρίζουν πως για κερδίσουν λίγο ελεύθερο χρόνο ή για να διεκπεραιώσουν τις εργασίες τους βολεύτηκαν με τη φαινομενική ησυχία του παιδιού, εξαιτίας της προσήλωσης του στο κινητό, ανέχτηκαν στο τραπέζι κατά την έξοδο το ψηφιακό του παιχνίδι, για να μην είναι άτακτο και ανεξέλεγκτο, υποκατέστησαν κάποτε τη μοναξιά στο μοναχοπαίδι τους με την προβολή κινουμένων σχεδίων, αφιέρωσαν οι ίδιοι ατέλειωτες ώρες ελέγχοντας τα κοινωνικά δίκτυα και τους ακόλουθους, παραμόρφωσαν φωτογραφίες, για να γίνουν δημοφιλείς στο instagram.
Όμως τα ερωτήματα παραμένουν αμείλικτα: Πού τελειώνει το φυσιολογικό, πόσος είναι ο μέσος όρος ενασχόλησης και πού υφέρπει η παθογένεια. Πόσες ώρες επιτρέπεται η χρήση του κινητού; Μπορώ να διαφοροποιήσω το παιδί μου από τα υπόλοιπα ή θα συμβάλλω στην περιθωριοποίηση του; Φυσιολογικό, όμως είναι οτιδήποτε δεν παρακωλύει την βιολογική, ψυχολογική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του ατόμου και υπόβαθρο το πρίσμα πρέπει να κρίνεται η έκθεση στο διαδίκτυο.
Και οι προβληματισμοί δεν σταματούν εδώ, δεδομένου ότι το Ίντερνετ για τη νέα γενιά είναι ένα πολυχρηστικό μέσο, που γεννά και διαιωνίζει φιλίες και έρωτες, ενισχύει το διάλογο και την επικοινωνία, ψυχαγωγεί με ταινίες, παιχνίδια και μουσική, ταξιδεύει και πληροφορεί. Ουσιαστικά ο ψηφιακός πολιτισμός έχει ενοποιήσει όλα όσα απασχολούσαν τους μεγαλύτερους (ηλεκτρονικά παιχνίδια, τηλέφωνα, τηλεόραση, ποδοσφαιράκια, μπιλιάρδα, σινεμά, ραδιόφωνο, κλαμπ κλπ), φιλοξενεί κοινότητες και ενώνει σχολικές τάξεις, στεγάζει παρέες και χόμπι, δημιουργεί ομάδες ενδιαφερόντων. Ταυτόχρονα πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος της παρενόχλησης, ενεδρεύει το άγνωστο και οι ψευδείς προθέσεις, ενώ οι απειλές του πραγματικού κόσμου έχουν μεγεθυνθεί και εμπλουτιστεί στον ψηφιακό.
Η πολύωρη ενασχόληση με το διαδίκτυο και ειδικά μέσω κινητού τηλεφώνου, αφορά πάνω από το 80% των παιδιών και των εφήβων, με αυξητικές μάλιστα τάσεις και επομένως είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και μία αναπόφευκτη καθημερινότητα. Η λύση θα μπορούσε να είναι πολύ απλή, ειδικά εάν προκύπτει από χείλη παιδιών, και πολύ περισσότερο παιδιά πόλεων, μονογονεϊκών οικογενειών, μοναχοπαίδια, αλλά γενικότερα παιδιά, που εργάζονται σκληρά για να ανταπεξέλθουν και αγχώνονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι ενήλικες:
- Αφήστε μας να περάσουμε ώρες με τους φίλους μας, να παίξουμε, να συζητήσουμε, να χορέψουμε, να ακούσουμε μουσική. Όχι τεχνητά και προκαθορισμένα, αλλά όπως ακριβώς ίσχυε παλιότερα στις γειτονιές ή στις πλατείες, αυθόρμητα και με ασφάλεια. (Επιτήρηση γειτονιάς)
- Θέλουμε να περνάμε περισσότερο χρόνο σε ομαδικές δραστηριότητες με την οικογένεια και με τους δυο γονείς, όπου είναι εφικτό (πραγματική και υπεύθυνη συνεπιμέλεια), με άλλα λόγια ζητάμε όχι τους πόρους και τα χρήματα, αλλά την προσοχή σας. Εμπλακείτε πιο ενεργά στην καθημερινότητα μας, όπως στο σχολείο και στις δραστηριότητες, όχι με το ύφος τιμητή ή αξιολογητή, αλλά ενεργού παρατηρητή και συμμετέχοντα.
- Διδάξτε μας πώς να εξασκήσουμε τις κοινωνικές δεξιότητες, γιατί τα παιδιά, που θα εξαρτηθούν περισσότερο είναι τα πιο ντροπαλά, τα μοναχικά και τα ευαίσθητα.
- Κάντε την καθημερινότητα μας εξίσου μαγική ή έστω ενδιαφέρουσα με εκείνη των φανταστικών κόσμων, που βιώνουμε πολυαισθητηριακά στην εικονική ή επαυξημένη πραγματικότητα. Όσο κι αν συντελέσατε στην απομάγευση κάθε διδασκαλίας και διαδικασίας μάθησης στο σχολείο και όσο κι αν αντικαταστήσατε με μηχανιστικό προγραμματισμό, με ανταγωνισμό και ελάχιστες ευκαιρίες τη σχολική ζωή, προσπαθήστε να διασώσετε λίγη από τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη.
- Χαρίστε μας νέες εμπειρίες, εκθέστε μας σε περισσότερα ερεθίσματα με ταξίδια, διηγήσεις, με ανοιχτό μυαλό και πολυπολιτισμικότητα. Διοχετεύστε την αστείρευτη ενέργεια μας σε δραστηριότητες, που ανοίγουν άγνωστους δρόμους και συμμετέχετε και εσείς σε αυτές: Όποιος περιμένει από έναν έφηβο να μένει ακίνητος και σταθερός, χωρίς φυσική κίνηση, ματαιοπονεί.
- Προγραμματίστε ρεαλιστικά τη ζωή μας και ιεραρχείστε τις προτεραιότητες, αφήνοντας πάντα χρόνο για τις αγαπημένες μας ασχολίες. Καθορίστε το χρόνο και το χώρο της χρήσης του κινητού, που δεν πρέπει να είναι σε ένα διαφορετικό δωμάτιο, αλλά στο μέρος που συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια.
Άλλοι κανόνες
Περιορίστε την έκθεση του παιδιού ή του εφήβου σε κάθε ηλεκτρονικό μέσο στις δύο ώρες κατ´ανώτερο τη μέρα και τρεις το Σαββατοκύριακο. Η διάρκεια αυτή είναι εντελώς ενδεικτική και εξαρτάται από το πρόγραμμα των μαθημάτων.
- Μειώστε το δικό σας χρόνο στο κινητό,εφόσον είναι κοντά σας τα παιδιά. Απαγορεύστε το εντελώς κατά το φαγητό, στο αυτοκίνητο, στο διάστημα λίγο πριν από τον ύπνο, στο περπάτημα, στις εκδηλώσεις της οικογένειας. Μην ενδίδετε σε καμία απαίτηση του παιδιού για άρση των περιορισμών, παρά μόνο για σοβαρούς λόγους. Κυρίως μην χρησιμοποιείτε το κινητό ως μέσο ενίσχυσης, εάν το παιδί καταφέρει κάτι ή τηρήσει κάποια δέσμευση του.
- Συμμετέχετε ενεργά στον κόσμο του παιδιού σας και στην ενασχόληση του με το κινητό. Μάθετε του τη σωστή απόσταση από τα μάτια, το χειρισμό της φωτεινότητας, την ένσταση του ήχου στα ακουστικά, τη σημασία των κωδικών και των μέσων πληρωμής, τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας. Ζητήστε πληροφορίες για τους συμπαίκτες του, μάθετε το περιεχόμενο της ψηφιακής περιπέτειας ή τη δομή των κόσμων, που χτίζει, δείτε διακριτικά τις συνομιλίες του, εφόσον είναι ακόμα ανήλικο, μάθετε τα emoticons και τα ονόματα, που χρησιμοποιεί, όχι ως ανάκριση, αλλά ως πηγαίο ενδιαφέρον. Δημιουργείστε μαζί το προφίλ του στα κοινωνικά δίκτυα ή γνωρίστε όσα έχει ήδη ολοκληρώσει.
Η εξάρτηση συνδέεται αμείλικτα με την αυτοεκτίμηση των παιδιών και θεωρείται ως εικόνα ζοφερή νοσηρών διαπροσωπικών σχέσεων. Αποτελεί, όμως, ταυτόχρονα συρμό, μόδα, και κοινωνική παρακμή: Το διαδίκτυο είναι η έκφραση των συμβολικών μας δυνατοτήτων, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό φαινόμενο, που σε λίγο θα περικλείει κάθε έκφανση της ανθρώπινης δράσης. Ο ψηφιακός εαυτός πρέπει να διαμορφωθεί με υγιή τρόπο, αν πρόκειται να επιβιώσει ως ακέραιος και συνειδητοποιημένος πολίτης.
Ευστράτιος Παπάνης,
Ψυχολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου,
