Το πρόβλημα του γήρατος
Συγγραφέας Φίλιππος Κανούτος Γράφτηκε στις ,
ΓΗΡΑΣ: Χαρακτηρίζεται το στάδιο της προχωρημένης ηλικίας. Είναι μια νοητική κατάσταση που καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η χρονολογική ηλικία ή και από την προσωπική μας κρίση.
ΓΗΡΑΝΣΗ: Είναι το σύνολο των μορφολογικών, βιολογικών και ψυχολογικών διαδικασιών που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου σε όλους τους ζώντες οργανισμούς, ανεξάρτητα από τις τυχόν καθαρώς παθολογικές καταστάσεις.
Η ζωή κάθε ζωντανού οργανισμού διαγράφει μία κυκλική τροχιά, έτσι και η πορεία του γήρατος, πιο συγκεκριμένα η πορεία του γήρατος των κυττάρων, των ιστών και των οργάνων, αρχίζει πολύ νωρίς κατά την διάρκεια της τροχιάς αυτής και ειδικότερα μετά τον τερματισμό της ανάπτυξης του οργανισμού. Η πραγματική, πάντως, διάρκεια της ζωής είναι πιο μικρή από την δυνατή διάρκεια που καθορίζεται – και συνεπώς και το γήρας – από πολλούς ενδογενείς (κληρονομικότητα, ιδιοσυγκρασία κ.λ.π.) και εξωγενείς παράγοντες (φυσιολογικούς, μεταβολικούς, κοινωνικούς, συνθήκες εργασίας κ.λ.π.).
Όπως καθημερινά αποδεικνύεται η προσωπικότητα και συνεπώς και η υγεία της, η νόσος της και το γήρας της, συνιστούν το διαρκές αποτέλεσμα της αμοιβαίας επιδράσεως και εξαρτήσεως μεταξύ κληρονομικότητας και περιβάλλοντος. Κατά τον Δρ. GEBORATEF οι ιστοί του οργανισμού αντιδρούν διαφορετικά στις διάφορες περιόδους της ζωής του ατόμου και με την αύξηση της ηλικίας οι ιστοί γίνονται πιο ευπαθείς στους χημικούς παράγοντες (ορμόνες, φάρμακα) και αντίθετα αντιδρούν λιγότερο στις νευροψυχικές αντιδράσεις. Οι δε μεταβολές στις συνθήκες του περιβάλλοντος και στον τρόπο ζωής του ατόμου διοχετεύονται μέσα από τους διάφορους μηχανισμούς της ρυθμίσεως (θερμοκρασία, ηλεκτρολύτες, ορμόνες κ.λ.π.) στην διαδικασία του γήρατος του κάθε οργάνου καθώς και ολοκλήρου του οργανισμού.
Η ψυχολογία του γήρατος απορρέει από 3 κύρια γεγονότα:
- Από την συνείδηση της αρξαμένης και εξελισσόμενης καταστάσεως των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών.
- Από τις συγκεκριμένες συνθήκες του οικογενειακού καθώς και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.
- Από την ενστικτώδη κινητοποίηση και ανάπτυξη των αναγκαίων, προστατευτικών, αμυντικών και εξισορροπητικών μηχανισμών, όπως άλλωστε, γίνεται από όλα τα έμβια όντα, που θα τους επιτρέψουν την προσαρμογή και την ισορροπία μέσα σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον με βάση την ιδιοσυγκρασία, τις εμπειρίες, του χαρακτήρος και των συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών.
Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να καταλάβουμε την συντηρητικότητα των ηλικιωμένων ατόμων, την αντίστασή τους σε κάθε αλλαγή πραγμάτων, στην οποία είναι προσαρμοσμένη, την μείωση των ενδιαφερόντων και τη συχνή αναφορά τους στο παρελθόν, όπως και την ευερεθιστότητά τους.
Η θέση των ηλικιωμένων στην κοινωνία δεν είναι ίδια σ’ όλες τις εποχές και σε όλες τις χώρες, ούτε στην ίδια τη χώρα στα διάφορα στάδια της εξελίξεώς της.
Σήμερα π.χ. το ηλικιωμένο άτομο θεωρείται βάρος και στην οικογένεια και στην κοινωνία. Άτομο που δυσχεραίνει την πρόοδο, γεγονός που αντανακλάται και στην ψυχολογία των άλλων μελών της οικογένειας και της κοινωνίας.
Πολλοί επιστήμονες που μελετούν και ερευνούν τα προβλήματα των ηλικιωμένων, εκφράζοντας το αντιγεροντολογικό πνεύμα της εποχής λένε ότι «η γη πολύ σύντομα θα σκεπαστεί όχι από θολερά γεράματα, αλλά από γερασμένα ανθρώπινα αυτά και τούτο διότι η πρόοδος της ιατρικής και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης δεν συμπορεύονται με την πρακτική εφαρμογή».
Η αντίληψη αυτή είναι αντικοινωνική και δεν αποστερεί μόνον τα άτομα αυτά από την ηθική ικανοποίηση της συμμετοχής τους στην ζωή, αλλά υποτιμά και την σπουδαιότητα των πολυτίμων ιδιοτήτων των ηλικιωμένων που αποτελεί προϊόν τεράστιας εμπειρίας.
Οι ηλικιωμένοι είχαν και έχουν την ευθύνη για την μετάδοση της ιστορίας, των αξιών και του πολιτισμού. Χωρίς αυτή την παράδοση οι γενιές θα ταλαντεύονταν στην προσπάθεια να δημιουργήσουν πάλι από την αρχή έναν καινούριο κόσμο. Σήμερα, παρ’ όλα τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας στον χώρο και στον χρόνο, ο ρόλος του ηλικιωμένου, σαν διαβιβαστή πληροφοριών παραμένει σημαντικός.
Οι ταινίες, τα βιβλία, οι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι, τα κομπιούτερ, συσσωρεύουν, επεξεργάζονται και μεταδίδουν πληροφορίες, όμως μόνο ένα αληθινό άτομο μπορεί πραγματικά να μας μεταδώσει την ξεχωριστή αίσθηση μιας συγκεκριμένης γενιάς.
Ένα αληθινό άτομο μπορεί να φέρει το παρελθόν στο παρόν και να μας βοηθήσει να καταλάβουμε την θέση μας σαν μέλη της πανάρχαιας διαδικασίας της ζωής, και γιατί όχι και τις δυνατότητες διαμόρφωσης και των δικών μας γηρατειών. Το παρελθόν δεν παρουσιάζεται τυποποιημένο από τα μέσα της μαζικής ενημέρωσης, αλλά από τον παλμό ενός αυθεντικού ατόμου, που η ίδια του η ύπαρξη εκτείνεται από το παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον.
Πιστεύοντας ότι η προσωπικότητα είναι ενιαία, είναι φανερό, πως ο εγκέφαλος σαν φυσικο – πνευματική έκφραση υπόκεινται στις ίδιες γενικές νομοτέλειες με εκείνες του σώματος: όσο περισσότερο π.χ. ασκείται, τόσο περισσότερο αναπτύσσεται και διατηρεί την ζωντάνια του. Δεν υπάρχει μόνον συνάρτηση μεταξύ υγείας και γήρατος αλλά και μεταξύ γυμναστικής και γήρατος.
Ο HUZZY SOMBEL, επιφανής αμερικανός επιστήμονας, θεωρεί δολοφονική την συνήθεια να εγκαταλείπουν τα ηλικιωμένα άτομα κάθε δράση, σωματική και πνευματική. Στο νευρικό σύστημα, που ασκείται, σημειώνονται επωφελείς βιοχημικές αλλαγές. Κάτω από την επίδραση συστηματικών ασκήσεων επέρχεται μία βαθειά αναδιάρθρωση στον οργανισμό: βελτιώνεται η ανταλλαγή της ύλης, μειώνεται το επίπεδο χοληστερίνης στο αίμα, βελτιώνεται ως ένα βαθμό η ελαστικότητα των αγγείων και ανανεώνεται η αντιδραστικότητα των πιο σοβαρών οργάνων. Αλλά και η ορθολογιστικά οργανωμένη, η δημιουργική, η συνειδητή εργασία, που προσφέρει όφελος στην κοινωνία και η βαθειά εσωτερική ικανοποίηση, αποτελούν πολύ σοβαρούς παράγοντες, που καθορίζουν όχι μόνο την υγεία, αλλά κατ’ επέκταση και την μακροζωία. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει με την αδράνεια.
Επειδή το γήρας αποτελεί το τελευταίο στάδιο της ζωής, μεγάλη σημασία έχει το πρόβλημα της προετοιμασίας να δεχθεί κανείς να προσαρμοστεί στο γήρας.
Ανάμεσα στα διάφορα στοιχεία της προετοιμασίας, πρέπει να αφήσουμε την σπουδαιότητα της προηγούμενης προσωπικότητας. Αφού ξεπεράσει την κρίση της περιόδου που ονομάζουμε «κλιμακτήριο», το άτομο οφείλει να δεχθεί την ηλικία του, ν’ αφήσει χωρίς πίκρα το πεδίο της εργασίας ή της δράσεώς του, αλλά να παραμείνει ενεργό. Θα πρέπει να συγκεντρώσει τις διασκορπισμένες μέχρι τότε δυνάμεις του και να τις θέσει στην υπηρεσία μιας δραστηριότητας, ίσως μιας νέας προσπάθειας αναλόγως με τα μέσα που διαθέτει. Θα προσαρμοστεί στο νέο είδος ζωής, λαμβάνοντας υπ’ όψιν του την οργανική του κατάσταση, τις πνευματικές του δυνάμεις και τη στάση του περιβάλλοντος του. Θα προσπαθήσει να συνεργαστεί με τις νεώτερες γενιές. Ο ηλικιωμένος άνθρωπος έχει την θέση του σε όλες τις ομάδες των ανθρώπων και οφείλει να συμμετέχει ενεργά για το καλό της ομάδος, στην συνεργασία της παράδοσης και της προόδου.
Ο γάλλος ερευνητής AVIDRE BEPGE τονίζει ότι «είναι απαραίτητο να διδάξουμε στους ανθρώπους τα γηρατειά ώστε να αποκτήσουν συνείδηση της περιόδου αυτής της ζωής τους που τους περιμένει και τον ρόλο που διαδραματίζει».
Η προετοιμασία για τα γεράματα, δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα αρνηθεί κανείς, γιατί αυτό θα ήταν άτοπο. Σημαίνει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα να προσαρμοσθεί στο περιβάλλον του, να περάσει από ένα τρόπο ζωής σε άλλο. Σημαίνει να υποτάξει το γήρας δια της κινητοποιήσεως όλων των δυνάμεων και της θελήσεώς του. Η χαρά της ζωής δεν έγκειται στο να ζει κανείς απλώς, αλλά στο να ζει ενσυνείδητα μαζί με τους άλλους, να εργάζεται και να αγωνίζεται μαζί τους για την γενική πρόοδο.
Πρέπει κατ’ αρχήν να δει ότι τα νιάτα και τα γεράματα έχουν πολλά κοινά σημεία. Ο νέος δεν είναι ακόμη ισχυρός, ο γέρος δεν είναι αρκετά ισχυρός. Γι’ αυτό και οι δύο είναι εγωκεντρικοί. Πρέπει λοιπόν, να προετοιμασθούν γι’ αυτόν τον φυσικό εγωκεντρισμό. Πρέπει κατ’ αρχήν να παραδεχθούν, ότι ο κόσμος δεν γερνά μαζί τους, αλλά παρατείνεται. Συνεπώς είναι απαραίτητο να επωφεληθούν από την ζωή. Βέβαια τα ηλικιωμένα άτομα είναι περισσότερο θεατές, παρά δημιουργοί, αλλά για να μην στεναχωριούνται με το θέαμα πρέπει να ξέρουν να είναι θεατές.
Το μυστικό της μακροζωίας είναι η περιέργεια που δείχνει κάποιος, για τα όσα πρόκειται να συμβούν. Είναι η ελπίδα ότι σε κάθε στροφή της ζωής πρέπει να επιδιώκει ν’ ανακαλύπτει νέους ορίζοντες, διατηρώντας πάντα μια δημιουργική πρωτοβουλία.
