Υποθάλαμος
Συγγραφέας iator Γράφτηκε στις ,
Ο υποθάλαμος συνδέει το νευρικό με το ενδοκρινικό σύστημα. Αυτό επιτυγχάνεται με την έκκριση από τον υποθάλαμο ουσιών ορμονικής φύσεως, οι οποίες μεταφέρονται στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης (αδενοϋπόφυση) και επηρεάζουν τη λειτουργία της. Η μεταφορά γίνεται μέσω ενός αγγειακού δικτύου κατά μήκος του μίσχου της υπόφυσης, του πυλαίου συστήματος. Οι ορμόνες αυτές είναι
- Η σωματοεκλυτίνη (GHRH, Growth Hormone Releasing Hormone, ορμόνη εκλυτική της έκκρισης GH), η οποία επάγει την έκκριση GH από την αδενοϋπόφυση
- Η θυρεοεκλυτίνη (TRH, Thyrotropin Releasing Hormone, ορμόνη εκλυτική της έκκρισης TSH), η οποία επάγει την έκκριση της TSH από την αδενοϋπόφυση
- Η γοναδοεκλυτίνη (GnRH, Gonadotropin Releasing Hormone, ορμόνη εκλυτική της έκκρισης FSH και LH), η οποία επάγει την έκκριση των γοναδοτροπινών (δηλαδή της FSH και της LH) από την αδενοϋπόφυση
- Η κορτικοεκλυτίνη (CRH, Corticotropin Releasing Hormone, ορμόνη εκλυτική της έκκρισης ACTH), η οποία επάγει την έκκριση ACTH από την αδενοϋπόφυση
- Η ντοπαμίνη (Dopamine, PIF, Prolactin Inhibiting Factor, ορμόνη ανασταλτική της έκκρισης PRL), η οποία αναστέλλει την έκκριση PRL από την αδενοϋπόφυση
Ο οπίσθιος λοβός της υπόφυσης, που ονομάζεται και νευροϋπόφυση, δεν αποτελείται από αδενικά κύτταρα, αλλά αποτελεί στην ουσία προέκταση νευρικών κυττάρων του υπεροπτικού και παρακοιλιακού πυρήνα του υποθαλάμου. Ο οπίσθιος λοβός της υπόφυσης παράγει τις ορμόνες :
- ωκυτοκίνη, η οποία προάγει τις συσπάσεις της μήτρας κατά τον τοκετό και βοηθά στο θηλασμό
- αντιδιουρητική ορμόνη (ADH, Antidiuretic Hormone ή αλλιώς βαζοπρεσσίνη), η οποία περιορίζει την αποβολή νερού από τους νεφρούς.
Ο υποθάλαμος παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμού του σώματος. Ελέγχει τα αισθήματα όρεξης και κορεσμού, ασκώντας καθοριστικό έλεγχο στο σωματικό βάρος.
Παράλληλα, ελέγχει το αίσθημα της δίψας και το ισοζύγιο του νερού. Ειδικά κύτταρα του υποθαλάμου, που βρίσκονται στο τοίχωμα της τρίτης κοιλίας του εγκεφάλου, έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται την περιεκτικότητα σε νάτριο του πλάσματος και ρυθμίζουν αντιστοίχως το αίσθημα της δίψας και την έκκριση της αντιδιουρητικής ορμόνης (ADH).
Συμβάλλει στην δημιουργία του κιρκάδιου (ημερήσιου) ρυθμού. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω νευρικών ώσεων που καταφθάνουν στον υποθάλαμο από τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού, μέσω των οποίων γίνεται εκτίμηση του μήκους της ημέρας (φωτοπερίοδος). Πολλές λειτουργίες του υποθαλάμου ακολουθούν τον κιρκάδιο αυτό ρυθμό. Για παράδειγμα η έκκριση της CRH από τον υποθάλαμο παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου, προκαλώντας αντίστοιχες διακυμάνσεις στην έκκριση ACTH και κορτιζόλης.
Στον υποθάλαμο εντοπίζεται το θερμορρυθμιστικό κέντρο και αποτελεί το σημείο δράσης των αντιπυρετικών φαρμάκων. Επίσης, διακρίνονται κέντρα ελέγχου της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας και λειτουργιών του γαστρεντερικού συστήματος.
Παρουσιάζει στενή ανατομική σχέση με το μεταιχμιακό σύστημα, μιας περιοχής του εγκεφάλου, που συμμετέχει στη διαμόρφωση των συναισθημάτων και τον καθορισμό της γενετήσιας συμπεριφοράς (libido). Ο ηλεκτρικός ερεθισμός συγκεκριμένων περιοχών του υποθαλάμου σε πειραματόζωα έχει οδηγήσει στην ανακάλυψη των κέντρων ανταμοιβής και τιμωρίας. Στις περιπτώσεις αυτές το πειραματόζωο επιζητά ή αποφεύγει, αντίστοιχα, τη συνέχιση του ηλεκτρικού ερεθισμού. Ο ισχυρός ερεθισμός των περιοχών αυτών μπορεί να εκλύσει αντιδράσεις οργής ή μανίας. Στον άνθρωπο πιστεύεται ότι με ανάλογο μηχανισμό οι εμπειρίες του ατόμου προκαλούν αίσθημα ανταμοιβής ή τιμωρίας. Θεωρείται, εξάλλου, ότι για την εγγραφή μιας εμπειρίας στη μνήμη θα πρέπει να έχει προηγηθεί συναισθηματική αντίδραση ανταμοιβής ή τιμωρίας. Μόνο τότε η μνημονική εγγραφή είναι ισχυρή και επιτυγχάνεται η μάθηση. Τα υπόλοιπα ερεθίσματα, που είναι η συντριπτική πλειοψηφία, χαρακτηρίζονται ως αδιάφορα και δεν κατακρατώνται στη μνήμη.
Παράλληλα ο υποθάλαμος κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην απάντηση του οργανισμού σε καταστάσεις stress. Η σχέση του υποθαλάμου με τις λειτουργίες του αυτόνομου νευρικού, του ενδοκρινικού, αλλά και του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να εξηγήσει πολλά σωματικά συμπτώματα που παρατηρουνται σε χρόνιες στρεσσογόνες καταστάσεις (έλκος, αμηνόρροια, διαταραχές σωματικού βάρους, διαταραχές ύπνου, υπέρταση κλπ).
