Το φαινόμενο της διπλής παγίδευσης
Συγγραφέας iator Γράφτηκε στις ,
“Ό,τι και να κάνεις,είσαι ένοχος”. Πιστεύεται ότι στις πρώτες εμπειρίες- μαθήσεις που παρέχει η οικογένεια στο παιδί, ορισμένες επαναλαμβανόμενες εμπειρίες, οι λεγόμενες εμπειρίες διπλής παγίδευσης, παρεμποδίζουν το παιδί να αποκτήσει τη δυνατότητα μιας αποτελεσματικής επικοινωνίας.
Ταυτόχρονα του προκαλούν απογοήτευση και άγχος. Η διπλή παγίδευση, όπως την περιγράφουν ο Gregory Bateson και οι συνεργάτες του, συνίσταται σε μια επαναλαμβανόμενη κατάσταση στην επικοινωνία, κατά την οποία συνυπάρχουν μια “μείζων αρνητική παραγγελία” και μια “δευτερεύουσα παραγγελία” σε αντίθεση με την πρώτη.
Ας δούμε όμως τι σημαίνει αυτό. Ο γονέας διατυπώνει αξιώσεις από το παιδί οι οποίες απαιτούν διαφορετικές και αμοιβαίως συγκρουόμενες αντιδράσεις, την ίδια χρονική στιγμή, αλλά σε δύο επίπεδα επικοινωνίας όπως στο επίπεδο των λόγων και στο επίπεδο των πράξεων. Τέτοιες παραγγελίες δε μεταδίδονται πάντοτε μόνο με τα λόγια, αλλά και με τις χειρονομίες μας, της στάση μας και την έκφρασή μας. Η βασική ιδέα δύο αλληλοσυγκρουόμενων μηνυμάτων φαίνεται καθαρά στην περίπτωση ενός προσώπου που καλεί χαϊδευτικά το σκυλί που κρατά στα δόντια το καπέλο του: “Έλα εδώ χρυσό μου!”. Ο απαλός χαϊδευτικός τόνος της φωνής όμως, δεν κατορθώνει να ξεγελάσει το “ένοχο” ζώο. Το σκυλί έχει εκπαιδευτεί έτσι ώστε να πλησιάζει εκεί που ακούει τη λέξη “Έλα!”. Ταυτόχρονα όμως, η απειλή που ενυπάρχει στο ύφος του κυρίου κάνει το σκύλο να οπισθοχωρήσει. Ό,τι και να κάνει θα βρεθεί ζημιωμένο.
Ένα πιο περίπλοκο και πιο αθέατο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η περίπτωση του δασκάλου που μολονότι παροτρύνει τους μαθητές του να του κάνουν ερωτήσεις, αν τελικά κάποιος του κάνει κάποια ερώτηση, δείχνει ενοχλημένος, την παρακάμπτει ή επικρίνει το μαθητή γιατί δεν ξέρει την απάντηση. Μια άλλη περίπτωση “διπλής παγίδευσης” όπου το παιδί δεν μπορεί να βγει κερδισμένο ό,τι και να κάνει, συμβαίνει όταν η μητέρα σαρκαστικά στο παιδί της δίνει εντολή “Πάψε επιτέλους να είσαι τόσο υπάκουο!”. Ο Dοn Jackson χρησιμοποιεί αυτό το χαρακτηριστικό παράδειγμα για να περιγράψει τις καταστάσεις “διπλής παγίδευσης”. Το πρόσωπο προς το οποίο υπάρχει η διπλή παγίδευση- στην περίπτωσή μας η μητέρα- θέτει το παιδί της μπροστά σε μια φοβερή αντίφαση: αν υπακούσει στην παραγγελία της αυτή (δηλαδή “να πάψει να είναι υπάκουο”), θεωρείται ανυπάκουο (κάτι για το οποίο έχει πολλές φορές τιμωρηθεί από τη μητέρα του). Αν πάλι δεν υπακούει στην παραγγελία της αυτή, θεωρείται υπάκουο (κάτι που η μητέρα του λέει ότι δεν θέλει).
Η διπλή παγίδευση είναι κάτι περισσότερο από συγκρουόμενη επικοινωνία: συνεπάγεται ότι οποιαδήποτε και αν είναι η εναλλακτική αντίδραση του παιδιού θα συναντήσει την απόρριψη, την αποδοκιμασία ή την τιμωρία άμεσα ή έμμεσα. (“Είσαι ένοχος, αν το κάνεις”. “Είσαι ένοχος, αν δεν το κάνεις”). Στην κλασική της μορφή, η διπλή παγίδευση επισυμβαίνει επαναληπτικά σε περίπτωση όπου δύο ή περισσότερα άτομα συνδέονται μεταξύ τους με μια στενότατη σχέση από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν. Το παιδί είναι τόσο εξαρτημένο από τους γονείς του, ώστε έχει ισχυρές αναστολές να τους επισημάνει ή/και να ομολογήσει αυτήν την αντίφαση. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να αγνοήσει ή να παραβλέψει την εντολή η οποία και το παραλύει κυριολεκτικά. Υποστηρίζεται ότι μετά από αλλεπάλληλες τέτοιες εμπειρίες διπλής παγίδευσης δεσμού, το άτομο αρχίζει πλέον να αντιλαμβάνεται ολόκληρο το περιβάλλον μέσα από το πρίσμα της διπλής παγίδευσης και μαθαίνει να αντιδρά σε οποιοδήποτε κέντρισμα του περιβάλλοντος για να καταφύγει τελικά στην απομόνωση ή στο παράλογο. Η έννοια αυτή της διπλής παγίδευσης παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, αλλά παράλληλα έχει γίνει αντικείμενο έντονης κριτικής εξαιτίας της αοριστίας αλλά και της διαφωνίας που υπάρχει σχετικά με τις συνθήκες που θεωρούνται ως οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την πρόκληση καταστάσεων διπλής παγίδευσης,όσο και εξαιτίας της έλλειψης εμπειρικών δεδομένων που να τεκμηριώνουν την ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδουν στον παράγοντα αυτόν οι ένθερμοι υποστηρικτές του.
*Πηγή: “Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας”, Martin Herbert
**Τα θέματα για το παιδί είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας της εφημερίδας «Παιδικός Σταθμός για Γονείς» και των ανθρώπων του νηπιακού κέντρου «Μανταρίνι».
http://www.nextdeal.gr
