Πρήξιμο – φούσκωμα: Αιτίες & διατροφή
Συγγραφέας Κωνσταντίνος Μπακόπουλος Γράφτηκε στις ,
Πρήξιμο – φούσκωμα ή δυσφορία μετά την κατανάλωση ενός γεύματος; Μήπως η λύση βρίσκεται στη διατροφή; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι «σίγουρα ναι». Αν αντιμετωπίζετε συχνά τα παραπάνω συμπτώματα μεταγευματικά τότε το παρόν άρθρο θα σας βοηθήσει να τα αντιμετωπίσετε. Δεν έχετε λοιπόν παρά να συνεχίσετε την ανάγνωση.
Στις επόμενες γραμμές θα δούμε αναλυτικά:
- Που οφείλεται το φούσκωμα – πρήξιμο μετά την κατανάλωση τροφής;
- Ποια τρόφιμα προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο;
- Πως θα αντιμετωπίσουμε το πρήξιμο – φούσκωμά;
Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή.
Τι ορίζουμε ως φούσκωμα – πρήξιμο;
Ως φούσκωμα περιγράφεται η δυσάρεστη αίσθηση ύπαρξης παγιδευμένου αέρα ή αυξημένης πίεσης στο πεπτικό. Συχνά η δυσάρεστη αυτή αίσθηση συνοδεύεται από κοιλιακή διάταση (πρήξιμο).
Που οφείλεται το φούσκωμα – πρήξιμο;
Αν και το φούσκωμα – πρήξιμο μπορεί να μαρτυρά την ύπαρξη κάποια πάθησης, όπως θα δούμε στη συνέχεια, τις περισσότερες φορές οφείλεται σε διατροφικούς παράγοντες και ειδικότερα στην κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων – ροφημάτων.
Κατά κανόνα, φούσκωμα προκαλούν τα τρόφιμα τα οποία είναι πλούσια σε FODMAPs.
Το ακρωνύμιο FODMAPS χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία κατηγορία υδατανθράκων οι οποίοι δεν απορροφόνται πλήρως από το πεπτικό μας. Αντίθετα, υπόκεινται σε ζύμωση από τους μικροοργανισμούς που κατοικούν σε αυτό. Κατά τη διάρκεια της ζύμωσης αυτής παράγονται αέρια τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα το φούσκωμα, τον μετεωρισμό, το κοιλιακό άλγος (πόνο) και άλλες διαταραχές του γαστρεντερικού.
Ποια τρόφιμα προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο;
Φασόλια και πρήξιμο – φούσκωμα
Πρώτο τρόφιμο, πλούσιο σε FODMAPs που σχετίζεται με πρήξιμο – φούσκωμα είναι τα φασόλια. Όπως πιθανόν γνωρίζετε εμπειρικά η κατανάλωση οσπρίων και ιδιαίτερα φασολιών σχετίζεται άμεσα με συμπτώματα όπως το φούσκωμα και ο μετεωρισμός (παραγωγή αερίων).
Προκειμένου λοιπόν να αποφύγετε το φούσκωμα – πρήξιμο μετά την κατανάλωσή τους φροντίστε να μουλιάζετε τα φασόλια από το προηγούμενο βράδυ. Επίσης, κατά τη διάρκεια, φροντίστε να αλλάζετε το νερό συχνά ώστε να κάνετε τα φασόλια ακόμη πιο εύπεπτα.
Τέλος, δοκιμάστε διαφορετικές ποικιλίες φασολιών ώστε να βρείτε ποια είναι πιο ανεκτά για το πεπτικό σας. Για παράδειγμα, τα μαύρα φασόλια είναι πιο εύπεπτα συγκριτικά με τα υπόλοιπα.
Φακές και πρήξιμο – φούσκωμα
Επόμενο τρόφιμο του οποίου η κατανάλωση συνδέεται με φούσκωμα – πρήξιμο είναι οι φακές. Όπως και τα φασόλια έτσι και οι φακές είναι πλούσιες σε FODMAPs. Ως εκ τούτου, το μούλιασμα είναι και εδώ μία καλή λύση για να μετριάσετε την εμφάνιση φουσκώματος.
Επιπλέον, όσον αφορά τις φακές θα σας πρότεινα να επιλέξετε τις πιο «ανοιχτές» σε χρώμα και να αποφύγετε τις σκουρόχρωμες π.χ. μαύρες φακές, καθώς όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα τους τόσο περισσότερες φυτικές ίνες και FODMAPs περιέχουν.
Σταυρανθή λαχανικά και πρήξιμο – φούσκωμα
Επόμενα στη σειρά τρόφιμα που προκαλούν πρήξιμο – φούσκωμα είναι τα λεγόμενα σταυρανθή λαχανικά όπως το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο και τα λαχανάκια Βρυξελλών. Ενώ είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά όπως οι φυτικές ίνες, η βιταμίνη Κ και το κάλιο είναι ταυτόχρονα πλούσια σε FODMAPs. Ως εκ τούτου, η κατανάλωση τους συνδέεται άμεσα με δυσάρεστα συμπτώματα όπως το φούσκωμα, η παραγωγή αερίων (μετεωρισμός) και ο κοιλιακός πόνος (άλγος).
Παρόλα αυτά, αν θέλετε να καταναλώσετε τρόφιμα όπως το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο και τα λαχανάκια Βρυξελλών δίχως τα ανεπιθύμητα αυτά συμπτώματα θα σας πρότεινα να τα βράσετε πολύ καλά.
Ο βρασμός για αρκετή ώρα μειώνει την περιεκτικότητα σε ορισμένα θερμο-ευαίσθητα θρεπτικά συστατικά αλλά κάνει τα τρόφιμα αυτά πιο ανεκτά για το πεπτικό.
Εναλλακτικά, αν το πρήξιμο – φούσκωμα συνεχίζουν να επιμένουν μπορείτε να αντικαταστήσετε τα λαχανικά αυτά με επιλογές όπως το σπανάκι, το αγγούρι, το μαρούλι, η τομάτα ή τα κολοκυθάκια.
Κρεμμύδι και πρήξιμο – φούσκωμα
Συνεχίζοντας ένα ακόμη τρόφιμο του οποίου η κατανάλωση συνδέεται με φούσκωμα – πρήξιμο είναι το κρεμμύδι.
Το κρεμμύδι αποτελεί τρόφιμο με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτάνες. Οι φρουκτάνες ανήκουν στις διαλυτές φυτικές ίνες. Οι κατανάλωση φρουκτανών συνδέεται άμεσα με την εμφάνιση δυσάρεστων συμπτωμάτων από το πεπτικό όπως το πρήξιμο – φούσκωμα και ο μετεωρισμός.
Όπως με τα σταυρανθή λαχανικά, έτσι και με το κρεμμύδι η θερμική επεξεργασία (ψήσιμο ή βρασμός) συμβάλλει στη μείωση των συμπτωμάτων αυτών καθιστώντας το κρεμμύδι πιο εύπεπτο. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο στην αποφυγή του φουσκώματος – πρηξίματος διαδραματίζει και η ποσότητα κατανάλωσής του. Προσπαθήστε λοιπόν να αντικαταστήσετε εν μέρη το κρεμμύδι με άλλα λαχανικά, βότανα ή μυρωδικά και καταναλώστε το πάντα μαγειρεμένο, σε μικρή ποσότητα.
Σκόρδο και πρήξιμο – φούσκωμα
Ομοίως, όντας στην ίδια οικογένεια με το κρεμμύδι, έτσι και το σκόρδο ανήκει στα τρόφιμα που προκαλούν πρήξιμο – φούσκωμα. Η αιτία για το φούσκωμα – πρήξιμο είναι η ίδια καθώς και το σκόρδο είναι πλούσιο σε φρουκτάνες οι οποίες όντας FODMAPs προκαλούν τα συμπτώματα αυτά.
Επιπλέον, άλλες ενώσεις και αλλεργιογόνες πρωτεΐνες που περιέχονται στο σκόρδο συνδέονται με την εμφάνιση αλλεργίας, δυσανεξίας, φουσκώματος καθώς και με την παραγωγή αερίων. Ωστόσο, η θερμική επεξεργασία (μαγείρεμα) του σκόρδου μπορεί ομοίως να μειώσει τα παραπάνω ανεπιθύμητα συμπτώματα.
Γαλακτοκομικά προϊόντα και πρήξιμο
Συνεχίζοντας, μία ακόμη κατηγορία τροφίμων που συνδέεται με πρήξιμο – φούσκωμα είναι τα γαλακτοκομικά. Η κατανάλωση γάλακτος, γιαουρτιού, τυριού ή ακόμη και βουτύρου φαίνεται πως οδηγεί συχνά σε πρήξιμο και φούσκωμα λίγη ώρα μετά την κατανάλωση.
Βασική αιτία για το πρήξιμο – φούσκωμα που προκαλούν τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι η λακτόζη, μία πρωτεΐνη που περιέχεται στο γάλα.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελετών το 75% των ενηλίκων θα εμφανίσει κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής σου δυσανεξία στη λακτόζη.
Αυτό, συνεπάγεται μειωμένη διάσπαση και απορρόφηση της λακτόζης από το πεπτικό μας. Αποτέλεσμα της δυσανεξίας στη λακτόζη είναι η εμφάνιση συμπτωμάτων όπως, φούσκωμα – πρήξιμο, παραγωγή αερίων (μετεωρισμός) ακόμη και διάρροια.
Αν λοιπόν αντιμετωπίζετε πρήξιμο ή φούσκωμα μετά την κατανάλωση γαλακτοκομικών είναι πιθανόν να έχετε δυσανεξία στη λακτόζη. Μπορείτε για ένα μικρό χρονικό διάστημα να αντικαταστήσετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα που καταναλώνετε με αντίστοιχα χωρίς λακτόζη. Για παράδειγμα επιλέξτε γάλα χωρίς λακτόζη ή γιαούρτι χωρίς λακτόζη (lactose free).
Επιπλέον, επιλέξτε τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση όπως το κεφίρ ή τα κίτρινα τυριά ωρίμανσης καθώς κατά τη διαδικασία της ζύμωσης μειώνεται η περιεκτικότητα των τροφίμων αυτών σε λακτόζη. Ως εκ τούτου, τα τρόφιμα αυτά είναι πιο ανεκτά από το πεπτικό μας.
Τέλος, αν τα παραπάνω δε σας βοηθούν να ανακουφιστείτε από το φούσκωμα – πρήξιμο μπορείτε να αντικαταστήσετε τα γαλακτοκομικά με φυτικά προϊόντα όπως τα ρόφημα καρπών (αμυγδάλου, κάσιους, φουντούκι), το ρόφημα σόγιας, βρόμης ή καρύδας, το επιδόρπιο αμυγδάλου κ.α.
Μήλο και φούσκωμα
Αν και οι θετικές επιδράσεις του στην υγεία είναι καλά εδραιωμένες είναι γεγονός πως και το μήλο ανήκει στα τρόφιμα που πιθανόν να σας δημιουργήσουν φούσκωμα – πρήξιμο μετά την κατανάλωσή του. Ο λόγος πίσω από την επίδρασή του αυτή δεν είναι άλλος από το συνδυασμό φρουκτόζης και πολλών φυτικών ινών που περιέχει.
Αν λοιπόν το πρήξιμο – φούσκωμα σας επισκέπτονται συχνά μετά την κατανάλωση μήλου τότε αρχικά, προτιμήστε το μήλο σας χωρίς φλοιό. Αφαιρώντας το φλοιό μειώνετε την περιεκτικότητα του μήλου σε φυτικές ίνες καθιστώντας το πιο εύπεπτο. Επιπλέον, μπορείτε να το προσθέσετε αλεσμένο σε κάποιο smoothie ή energy bowl. Τέλος, μπορείτε ακόμη και να το μαγειρέψετε π.χ. να το καταναλώσετε ψητό με κανέλα.
Ανθρακούχα ροφήματα και πρήξιμο
Πέραν από τα τρόφιμα, υπάρχουν και ροφήματα – αφεψήματα τα οποία προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο. Πρώτα στη σειρά ροφήματα που προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο είναι τα ανθρακούχα ροφήματα – ποτά. Καταναλώνοντας ανθρακούχα ροφήματα – αναψυκτικά καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες ανθρακικού και διοξειδίου του άνθρακα.
Μέρος του αερίου αυτού «παιδεύεται» στο πεπτικό προκαλώντας έντονο φούσκωμα – πρήξιμο. Την επόμενη φορά λοιπόν αντικαταστήστε τα ανθρακούχα αναψυκτικά με νερό ή κάποιο αφέψημα όπως το τσάι και τα βότανα.
Μπύρα και φούσκωμα
Συνεχίζοντας την αναζήτηση για τις διατροφικές αιτίες που προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο δε θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε τη μπύρα. Λόγω των συστατικών της (κριθάρι, καλαμπόκι, σιτάρι και μαγιά) η μπύρα περιέχει ζυμώσιμους υδατάνθρακες. Παράλληλα, στη μπύρα περιέχεται και διοξείδιο του άνθρακα καθιστώντας τη ανθρακούχο ποτό. Ο παραπάνω συνδυασμός μπορεί να προκαλέσει φούσκωμα – πρήξιμο μετά την κατανάλωση μπύρας.
Αν λοιπόν θέλετε να αποφύγετε το φούσκωμα – πρήξιμο μετά την κατανάλωση μπύρας αντικαταστήστε τη με κάποιο άλλο αλκοολούχο ποτό όπως το λευκό ή το κόκκινο κρασί.
Πως θα αντιμετωπίσουμε το πρήξιμο – φούσκωμά;
Είδαμε λοιπόν τα τρόφιμα – ροφήματα που προκαλούν φούσκωμα – πρήξιμο, είναι ώρα να μιλήσουμε για τους τρόπους αντιμετώπισης του φουσκώματος.
Διατροφή χαμηλή σε FODMAPs.
Εφόσον, όπως είδαμε παραπάνω βασική αιτία για το φούσκωμα – πρήξιμο είναι τα τρόφιμα πλούσια σε FODMAPs είναι λογικό η αποφυγή του να αποτελεί το πρώτο βήμα. Αποφύγετε τρόφιμα πλούσια σε FODMAPs και ροφήματα όπως:
- Τα φασόλια και οι φακές
- Τα σταυρανθή λαχανικά (μπρόκολο, λάχανο, λαχανάκια Βρυξελών και κουνουπίδι)
- Το κρεμμύδια και το σκόρδο (ιδίως στην ωμή μορφή τους)
- Τα λαχανικά όπως πράσα, αγκινάρες, σπαράγγια και μανιτάρια
- Τα γαλακτοκομικά (γάλα, μαλακά τυριά, γιαούρτι, κρέμα γάλακτος, βούτυρο)
- Τα ανθρακούχα ποτά – ροφήματα
- Η μπύρα
- Ξηροί καρποί όπως κάσιους και φιστίκια Αιγίνης
Αφαιρέστε σταδιακά τρόφιμα από τις παραπάνω κατηγορίες και παρατηρείστε αν τα συμπτώματα πρηξίματος – φουσκώματος υποχωρούν. Επίσης, χρησιμοποιείστε τα tips που είδαμε παραπάνω.
Αντιμετωπίστε τη δυσκοιλιότητα
Η δυσκοιλιότητα αποτελεί μία ακόμη αιτία φουσκώματος – πρηξίματος. Αυτό συμβαίνει καθώς τα παραπροϊόντα του μεταβολισμού (κόπρανα) δεν αποβάλλονται, παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα εντός του παχέος εντέρου και δέχονται ζυμώσεις από τους μικρο-οργανισμούς που κατοικούν σε αυτό.
Μάλιστα, με το 14% των ενηλίκων να εμφανίζουν δυσκοιλιότητα είναι πολύ πιθανόν τα συμπτώματα φουσκώματος – πρηξίματος που αντιμετωπίζετε να οφείλονται σε αυτή.
Αντιμετωπίστε λοιπόν τη δυσκοιλιότητα ώστε να αντιμετωπίσετε μαζί της το φούσκωμα – πρήξιμο που προκαλεί. Για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας ακολουθείστε τα παρακάτω βήματα:
- Αυξήστε την πρόσληψη φυτικών ινών (Βάλτε στόχο τα 25γρ ημερησίως)
- Αυξήστε την κατανάλωση υγρών (Βάλτε στόχο το 1.5 – 2lt υγρών ημερησίως)
- Αυξήστε τη φυσική δραστηριότητα (Βάλτε στόχο τα 150’ την εβδομάδα)
- Καταναλώστε τρόφιμα πλούσια σε προβιοτικά
Πείτε ναι στα προβιοτικά
Πέραν των παραπάνω η προσθήκη προβιοτικών στη διατροφή σας μπορεί να σας βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση του φουσκώματος – πρηξίματος. Όπως είδαμε η προσθήκη προβιοτικών στη διατροφή συμβάλει στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και έμμεσα στην αντιμετώπιση του φουσκώματος. Ωστόσο, η δράση των προβιοτικών δε σταματά εκεί.
Η λήψη προβιοτικών μεταβάλει τη συγκέντρωση του εντερικού μικροβιώματος αλλά και το είδος των μικροοργανισμών που κατοικούν στο πεπτικό μας. Με τον τρόπο αυτό φαίνεται πως τα προβιοτικά μειώνουν την εμφάνιση φλεγμονής εντός του εντέρου, περιορίζουν το φούσκωμα – πρήξιμο αλλά και την παραγωγή αερίων.
Μπορείτε να μάθετε τα πάντα για τα προβιοτικά και τις καλύτερες διατροφικές πηγές προβιοτικών στον πλήρη οδηγό που έχω ετοιμάσει για εσάς.
Μειώστε τις ποσότητες
Παράλληλα, ένας ακόμη τρόπος να μειώσετε το φούσκωμα – πρήξιμο είναι η μείωση της ποσότητας τροφής που καταναλώνετε.
Αρχικά, αυξημένη κατανάλωση τροφής συνεπάγεται αυξημένη πίεση των τοιχωμάτων του στομάχου γεγονός που αυξάνει το αίσθημα φουσκώματος. Ταυτόχρονα, καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα τροφής πιθανόν καταναλώνετε περισσότερες φυτικές ίνες και FODMAPs που πυροδοτούν το πρήξιμο – φούσκωμα.
Αποφύγετε λιπαρά & αλμυρά τρόφιμα
Επιπροσθέτως, αν προσπαθείτε να μειώσετε το φούσκωμα και το ενοχλητικό πρήξιμο θα σας πρότεινα να μειώσετε τα αλμυρά και τα πολύ λιπαρά τρόφιμα στη διατροφή σας. Τα αλμυρά τρόφιμα, όντας πλούσια σε νάτριο, οδηγούν σε κατακράτηση υγρών εντός του πεπτικού. Η κατακράτηση αυτή εντείνει το αίσθημα φουσκώματος και δυσφορίας.
Όσον αφορά τα λιπαρά τρόφιμα, παρατείνουν το ρυθμό γαστρικής κένωσης, οδηγούν σε παραγωγή αερίων κατά την πέψη τους και επιτείνουν το αίσθημα πρηξίματος – φουσκώματος μετά την κατανάλωση του γεύματος.
Ταυτόχρονα λοιπόν με την μείωση της ποσότητας που είδαμε προηγουμένως, μειώστε τη χρήση αλατιού (νατρίου) και περιορίστε τα πολύ λιπαρά τρόφιμα. Πιο συγκεκριμένα, αποφύγετε τα τηγανητά τρόφιμα, το πρόχειρο φαγητό, τα πατατάκια, τη σοκολάτα και τα σφολιατοειδή.
Καταναλώστε το γεύμα σας αργά
Γνωρίζατε ότι η ταχύτητα κατανάλωσης τροφής σχετίζεται με το πρήξιμο; Καταναλώνοντας το γεύμα σας γρήγορα καταναλώνεται μαζί μικρή ποσότητα αέρα. Η μεγάλη αυτή αθροιστικά κατάποση αέρα γνωστή και ως αεροφαγία μπορεί να οδηγήσει σε έντονο φούσκωμα – πρήξιμο.
Προκειμένου να αποφύγετε τα παραπάνω ακολουθήστε τα εξής βήματα:
- Καταναλώστε το γεύμα σας αργά, με καλή μάσηση (περίπου 30 φορές η κάθε μπουκιά)
- Αποφύγετε τη μάσηση τσίχλας
- Αποφύγετε την κατανάλωση ανθρακούχων αναψυκτικών
Δοκιμάστε το έλαιο μέντας
Η ευεργετική επίδραση της μέντας στο πεπτικό είναι ήδη γνωστή. Ωστόσο, φαίνεται πως η συμπληρωματική χορήγηση ελαίου μέντας μπορεί να προφέρει ανακούφιση από συμπτώματα όπως το φούσκωμα και το πρήξιμο.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης η κατανάλωση 180mg ελαίου μέντας (σε μορφή συμπληρώματος) οδήγησε σε σημαντική μείωση του φουσκώματος – πρηξίματος σε ενήλικες με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Αν και απαιτούνται περεταίρω έρευνες, μπορείτε σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω να δοκιμάσετε τη χρήση ελαίου μέντας.
Πείτε αντίο στο φούσκωμα με άσκηση
Φαίνεται πως η τακτική άσκηση μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το φούσκωμα και το πρήξιμο που ακολουθεί την κατανάλωση ενός γεύματος.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης ένα ήπιο περπάτημα 10-15’ μετά το γεύμα μείωσε το αίσθημα πρηξίματος – φουσκώματος σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι η χρήση φαρμακευτικής αγωγής.
Μάλιστα ακόμη και σε ενήλικες με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου η τακτική άσκηση συνδέεται με μακροπρόθεσμες βελτιώσεις στα συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένου και του φουσκώματος – πρηξίματος. Φορέστε λοιπόν τα αθλητικά σας και βάλτε στόχο τα 150’ φυσικής δραστηριότητας την εβδομάδα.
Τι άλλο να «κρύβει» το φούσκωμα – πρήξιμο;
Όπως είδαμε παραπάνω το φούσκωμα – πρήξιμο μπορεί να οφείλεται σε διατροφικούς παράγοντες ή ορισμένες διατροφικές συνήθειες. Ωστόσο, αν τα συμπτώματα είναι συχνά και επίμονα, είναι πιθανόν να υποδηλώνουν την ύπαρξη κάποιας παθολογικής κατάστασης.
Ειδικότερα, μπορεί να «κρύβουν»:
- σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
- ιδιοπαθή φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, νόσο του Crohn)
- τροφική δυσανεξία ή αλλεργία
Στην περίπτωση λοιπόν που τίποτα από τα παραπάνω δε φαίνεται να σας ανακουφίζει από το φούσκωμα – πρήξιμο αναζητήστε τη βοήθεια του γιατρού σας καθώς είναι πιθανή η ύπαρξη κάποιας παθολογικής κατάστασης.
Επίλογος
Αποφύγετε τα τρόφιμα πλούσια σε FODMAPs, περιορίστε την ποσότητα, τα αλμυρά και πολύ λιπαρά τρόφιμα και ακολουθείστε τα υπόλοιπα tips ώστε να ανακουφιστείτε από το πρήξιμο. Αν όλα τα παραπάνω σας φαίνονται δύσκολη υπόθεση συμβουλευτείτε το διαιτολόγο σας ώστε να λάβετε ένα πρόγραμμα διατροφής που ενσωματώνει όλα τα παραπάνω.
Μπακόπουλος Κωνσταντίνος,
Διαιτολόγος- Διατροφολόγος
